ارکان بازار اوراق بهادار بورس ایران

یکی از اولین مواردی که مورد سوال تعداد کثیری از سرمایه گذاران تازه وارد قرار گرفته، آشنایی با ارکان بازار اوراق بهادار و وظایف آنها است. به دنبال تحولات اجتماعی و اقتصادی دهه ۱۳۴۰ و آغاز حرکت اقتصاد کشورمان به سوی اقتصاد مبتنی بر بازار و زیاد شدن فعالیت‌های صنعتی در آن زمانی که تأمین مالی آن‌ قطعا نیازمند ابزارها وبازارهای جدید بود، تشکیل بورس اوراق بهادار در دستور کار قرار گرفت.

قوانین مربوط به تأسیس آن در اردیبهشت ماه ۱۳۴۵ مورد تصویب مجلس شورای ملی قرار گرفت و دیگر بعد از آن بورس اوراق بهادار تهران با هدف تشویق بخش خصوصی در اقتصاد ایران و تحت ‌عنوان ابزار متکی به‌ نظام بازار آزاد تأسیس شد و از بهمن‌ ۱۳۴۶ فعالیتش را با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، اوراق قرضه دولتی، شرکت نفت پارس، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباس‌آباد به‌ شکل رسمی آغاز کرد.

ارکان تشکیل بازار اوراق بهادار در قانون جدید عبارتند از:

1)اداره بورس

این سازمان را هیئت‌مدیره‌ متشکل از هفت نفر اداره میکند که توسط مجمع عمومی اعضا برگزیده می شدند. هیئت‌مدیره نیز دبیر کل را تحت عنوان راس مقامات اجرایی بورس انتخاب می‌‌کرد.وظیفه نظارت روی فعالیت سازمان کارگزاران بورس تهران هم بر عهده شورای بورس بود. سازمان اداره بورس تحت عنوان بالاترین رکن تصمیم‌گیری و ناظر و مسئول حٌسن اجرای قانون تأسیس بورس اوراق بهادار بود. در سال ۱۳۸۴ قانون تأسیس بورس اوراق بهادار، با توجه به عدم توانایی در پوشش نیازهای جدید، بازنگری شد. در قدم بعدی در آذر همان سال، قانون بازار اوراق بهادار در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.

2) شورای عالی بورس و اوراق بهادار

این شورا در بالاترین رکن بازار اوراق بهادار قرار دارد. تصویب سیاست‌ کلان و خط‌ و مشی بازار به شکل سیاست‌های کلی نظام و قوانین مربوط و اتخاذ تدابیر لازم جهت ساماندهی و گسترش بازار اوراق بهادار و انجام نظارت بسیار عالی بر اجرای قوانین بازار اوراق بهادار از اصلی ترین وظایف آن است.

از دیگر وظایف شورای عالی بورس میشود به صدور، تعلیق و لغو مجوز فعالیت انواع بورس، بازارهایی که از بورس خارج اند، شرکتهای مرکزی سپرده گذاری اوراق بهادار و تسویه وجوه و شرکتهای تامین سرمایه، انتخاب اعضای هیات مدیره سازمان و نظارت بر فعالیت و رسیدگی به شکایت از سازمان، موافقت با تمدید تعطیلی بورس یا توقف معاملات در شرایط اضطراری، انتخاب اعضای هیات داوری و مشخص کردن حقوق ‌آن‌ها، تصویب ابزارهای مالی جدید و …. اشاره کرد.

اعضای شورای عالی بورس و اوراق بهادار:

وزیر اقتصاد به‌عنوان ریاست شورا
روسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان
وزیر بازرگانی
رئیس‌کل بانک مرکزی
دادستان کل کشور یا معاون وی
یک نفر نماینده از طرف کانون‌ها
سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار اوراق بهادار
یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذی‌ربط
سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار اوراق بهادار
یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذی‌ربط

3) سازمان بورس و اوراق بهادار(سبا)

بر اساس قوانین بازار اوراق بهادار، نهاد تازه پایی تحت عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار تشکیل تا زیر نظر شوراي عالی بورس به تنظیم و تدوین مقررات، نظارت بر اجراي قوانین و مقررات و انجام دیگر وظایف معین در قانون بپردازد. مقام ناظر بازار اوراق بهادار ایران به دو نهاد شوراي عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار بخش شد.

سازمان بورس و اوراق بهادار( سبا ) موسسه عمومی غیر دولتی است که شخصیت حقوقی و مالی مستقی دارد و بوسیله هیئت مدیره پنج نفره اداره میشود. اعضاي هیئت مدیره از بین افراد قابل اعتماد و داراي حسن شهرت و تجربه در رشته مالی بشکل منحصری از کارشناسان قسمت غیردولتی به پیشنهاد و با تصویب شورا انتخاب میشوند.